سعید تاجیک ، رئیس هیات مدیره جامعه ممیزی و بازرسی ایران - بنا بر تعریف UNIDO (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد)، صنعت تست، بازرسی و صدور گواهینامه (TIC)، یکی از 5 رکن اصلی زیرساخت‌های کیفیت دانست که در کنار دولت، ساختار، شرکت‌ها و مصرف‌کننده در زنجیره کیفیت نقش مهمی ایفا می‌کند. خدمات این صنعت، تاثیر بسزایی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار دارد.
اهداف 17گانه توسعه پایدار (SDGs) در سال 2015 توسط سازمان ملل اعلام شد و این اهداف با هدف کمک به آینده‌ای بهتر و پایدارتر برای همه در نظر گرفته شده است.
امروزه همه کشورها و شرکت‌های مطرح جهان اهداف توسعه‌ای خود را با نگاه پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی و مرتبط با این اهداف وضع می‌کنند. اگر نگاهی اجمالی به اهداف داشته باشیم، می‌بینیم خدمات ما در صنعت TIC، عملا بر تعداد زیادی از آن‌ها اثر مستقیم و غیرمستقیم دارد.
هدف‌های مرتبط با توسعه زیرساخت‌های صنعت، انرژی‌های پاک، غذای سالم و رفع گرسنگی، شهرها و جوامع پایدار، اقدامات مرتبط با اقلیم و زیست محیطی همگی ازجمله این موارد هستند.
نقش صنعت TIC در تسهیل تجارت
در دنیای امروز تجارت، موفقیت اقتصادی کشورها به تولید و تجارت محصولاتی بستگی به این دارد که نیازهای بازارهای هدف و مصرف‌کنندگان را برآورده کنند.
تولیدکنندگان باید از کیفیت و انطباق محصولات با استانداردها و مقررات اطمینان حاصل کنند. نهادهای فعال در صنعت TIC به‌ویژه در زمینه‌های صدور گواهینامه، تست و بازرسی، این اطمینان را فراهم می‌کنند.
استانداردها و کنترل انطباق، امروزه به‌عنوان زبان مشترک تجارت تلقی می‌شوند. گرچه نگاه جامعه جهانی باعث کاهش تعرفه‌های تجارت شده، ولی در عوض سختگیری موانع غیرتعرفه‌ای به‌ویژه در زمینه پایداری افزایش یافته است.
به‌طور مثال، برخی صنایع نظیر پتروشیمی، سیمان، فولاد و... از سال 2026 ملزم به اندازه‌گیری ردپای کربن و ارائه گواهی کربن برای صادرات محصولات خود به بازارهای اروپا خواهند بود.
در چنین وضعیتی، گزارش‌های کالیبراسیون و آزمایش، داده‌های بازرسی و گواهینامه صادرشده توسط یک ارائه‌دهنده معتبر ارزیابی انطباق، به شرکت‌ها یک مزیت رقابتی اساسی برای تجارت می‌دهد و درعین‌حال اعتماد مصرف‌کنندگان، تامین‌کنندگان، خریداران و تنظیم‌کننده‌ها را در مورد ادعاهای سازنده افزایش می‌دهد و سبب تسهیل تجارت می‌شود.
لازمه استانداردسازی در امر صنعت و تجارت
نقش بازرسی و تست در تسهیل تجارت بسیار پررنگ بوده و کمتر از بیمه و گمرک و حمل‌ونقل نیست. پیمان‌های بین‌المللی شانگهای، بریکس، اوراسیا و غیره بدون استانداردسازی، تست، بازرسی و صدورگواهی‌نامه ابتر است و اثرات اقتصادی ملموسی را ندارد.
وضعیت صنعت TIC در ایران و جهان
صنعت تست و بازرسی (TIC) جهان در سال 2023، حدود 300میلیارد دلار گردش مالی داشته و درآمد 10 شرکت برتر صنعت تست و بازرسی جهان در سال گذشته بیش‌از کل صادرات غیرنفتی ایران بوده است. نسبت گردش مالی این صنعت به GDP کل دنیا تقریبا 0.3 درصد است، یعنی 0.3 درصد کل تولید جهان صرف هزینه‌های بررسی و کنترل کیفیت کالاها و خدمات می‌شود.
این نسبت در ایران تقریبا یک‌پنجم دنیاست. به‌عبارت بهتر، ما برای کنترل کیفیت و تضمین ایمنی و سلامت کالاها یک‌پنجم دنیا هزینه می‌کنیم. اقتصاد ما هم فرصت رسیدن کالای باکیفیت به دست مردم را نمی‌دهد. در یک اقتصاد با سرانه درآمد کمتر از 5 هزار دلار در سال، تامین کالا به کیفیت و ایمنی آن اولویت پیدا می‌کند. این درد جامعه ماست.
فرصت‌های پیش روی صنعت TIC
مواردی همچون گسترش تجارت جهانی، پیشرفت‌های فناوری، افزایش استانداردهای کیفیت و همچنین پایداری و نگرانی‌های زیست‌محیطی، ازجمله فرصت‌های پیش روی صنعت TIC است.
اخذ هم‌ترازی از ILAC (اتحادیه بین‌المللی اعتبارسنجی آزمایشگاه‌ها) و APAC (اتحادیه تایید صلاحیت آسیا-اقیانوسیه) زمینه‌ساز تسهیل تجارت خارجی، تغییر نگاه حاکمیت به جایگاه صنعت TIC و جوامع صنفی مربوطه در ایران و فرصت افزایش کیفیت و کمیت فعالیت‌های تست و بازرسی از دیگر فرصت‌هایی است که می‌توانیم در بازار داخل، پیش رو داشته باشیم.
علاوه بر این، فرسودگی بخش‌های زیادی از صنعت به دلیل ضعف در سرمایه‌گذاری و نیاز به مراقبت و کنترل و همچنین مشکلات کیفی و بهداشتی محصولات و خدمات به دلیل توجه بیشتر به تامین کالا به‌جای کیفیت نیز از فرصت‌های ویژه ایران برای این صنعت به‌شمار می‌آید.
چالش‌های پیش‌روی TIC ایران
تایید صلاحیت‌های موازی توسط نهادهای متعدد، نبود آزمایشگاه‌های مستقل در برخی صنایع، تعدد نهادهای بازرسی و خارج شدن برخی از صرفه اقتصادی، رویکردهایی که منجر به جلوگیری از جذب سرمایه در صنعت TIC می‌شود و همچنین عدم توجه دولت به حوزه استانداردسازی و زیرساخت‌های آزمایشگاهی و فناوری در صنعت TIC، چالش‌هایی هستند که لازم است بدان توجه ویژه‌ای داشته باشیم و با هماهنگی دولت و تشکل‌ها سعی در رفع آن داریم.
